Skarga nadzwyczajna, wprowadzona do polskiego systemu prawa w ustawie z grudnia 2017 roku jest nowym nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia. Zadaniem skargi nadzwyczajnej jest korygowanie prawomocnych orzeczeń sądowych. Podstawowym motywem towarzyszącym wprowadzeniu tej instytucji było przekonanie, że wyroki sądowe powinny być sprawiedliwe, wydane na podstawie prawidłowo zrekonstruowanych norm prawnych, a także odpowiadać poprawnie zebranemu i ocenionemu materiałowi dowodowemu. Orzeczenia niespełniające tych standardów, przez to niezgodne z podstawowymi kryteriami sprawiedliwości, wymagają korekty, nawet w przypadku, gdy są już prawomocne.

Jednocześnie jednak przyjęte zostały rozwiązania mające na celu nadanie skardze nadzwyczajnej charakteru wyjątkowego.

Zacznijmy od rzeczy najważniejszej, tj. podstaw do złożenia skargi nadzwyczajnej. Otóż, pierwszą podstawą szczególną skargi nadzwyczajnej jest naruszenie przez orzeczenia zasad lub wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji. Druga podstawa szczególna skargi nadzwyczajnej polega na rażącym naruszeniu przez orzeczenia prawa przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Trzecia podstawa skargi nadzwyczajnej pozwala na zakwestionowanie prawomocnego orzeczenia sądu, gdy zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Druga bardzo istotna rzecz to możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej wyłącznie przez określone podmioty. Skarga nadzwyczajna może być bowiem wniesiona tylko przez: Prokuratora Generalnego, Rzecznika Praw Obywatelskich oraz przez Prezesa Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, Rzecznika Praw Dziecka, Rzecznika Praw Pacjenta, Przewodniczącego Komisji Nadzoru Finansowego, Rzecznika Finansowego, Rzecznika Małych i Średnich Przedsiębiorców i Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Prokurator Generalny i Rzecznik Praw Obywatelskich mają ogólną legitymację do wnoszenia skargi nadzwyczajnej, zaś pozostałe podmioty mogą wnosić skargi nadzwyczajne w zakresie swojej właściwości.

A zatem, nie każdy może wnieść taką skargę. Jeżeli chcemy, żeby w naszej sprawie została złożona skarga nadzwyczajna, należy wystąpić z wnioskiem do jednego z ww. podmiotów o jej złożenie.

Przepisy wprowadzają bezwzględną niedopuszczalność skargi nadzwyczajnej od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Skargi nadzwyczajnej nie można także złożyć od orzeczeń w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.

W rezultacie rozpoznania skargi nadzwyczajnej Sąd Najwyższy może ją uwzględnić albo oddalić. Uwzględnienie skargi nadzwyczajnej skutkuje uchyleniem zaskarżonego orzeczenia w całości lub w części i orzeczeniem co do istoty sprawy lub przekazaniem sprawy do rozpoznania właściwemu sądowi. W razie potrzeby Sąd Najwyższy uchyla także orzeczenie sądu pierwszej instancji. Orzeczenie Sądu Najwyższego uwzględniające skargę nadzwyczajną może także polegać na umorzeniu postępowania.

Oddalenie skargi nadzwyczajnej następuje, gdy Sąd Najwyższy stwierdzi brak podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia.