– Nade wszystko była osobą, od której emanowało ciepło. Słuchacze nazywali ją „mamą” – wylicza dr hab. Jacek Kulbaka, prof. APS, Kustosz Muzeum Marii Grzegorzewskiej w Akademii Pedagogiki Specjalnej. – Jej gabinet był dostępny dla każdego, kto chciał porozmawiać, spotkać się. Nie miała żadnych oszczędności, a zarobione pieniądze potrafiła przekazywać bardziej potrzebującym. Nie założyła rodziny, w pełni poświęciła się pracy, działaniom na rzecz dzieci z niepełnosprawnością. Interesowała się sztuką. W jej służbowym mieszkaniu biurko było prawdziwym warsztatem pracy – kalendarze, notatki, listy (bardzo dużo korespondowała), scenariusze zajęć ze słuchaczami. Trudno znaleźć w jej charakterze coś niespójnego, coś, co stawiałoby Grzegorzewską w złym świetle. Chora na serce nie uskarżała się na siebie, na zdrowie. Była osobą skromną i jednocześnie wymagającą.

Córka Adolfa Błażeja i Felicji z domu Bogdanowicz urodziła się w 1887 r. w Wołuczy. Rodzice Marii Grzegorzewskiej dzierżawili majątek.

– Niestety, nie ma dużo informacji z tego okresu. Będziemy jeszcze szukać w księgach parafialnych. Jesteśmy umówieni z księdzem z Kurzeszyna – mówi Łukasz Glimasiński, dyrektor Gminnego Ośrodka Kultury w Matyldowie.

Rodzice oddali ją na pensję do Warszawy, następnie uczęszczała do szkoły prywatnej, którą ukończyła w roku 1907. Aby zarobić na życie wyjechała na Litwę, gdzie pracowała w domach jako nauczycielka. Podczas studiów na wydziale przyrodniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego dorabiała korepetycjami i klejeniem kopert. Tutaj dotknęła ją osobista tragedia. Na gruźlicę zmarł jej narzeczony. Po jego śmierci Grzegorzewska pisała: „żyć będę, muszę, ale teraz już tylko praca będzie treścią mojego życia”.

Depresja oraz choroba płuc skłoniły ją do przerwania studiów. Wyjechała do Zakopanego, a następnie do Włoch. Wstąpiła na Międzynarodowy Fakultet Pedagogiczny w Brukseli, gdzie zaprzyjaźniła się z Józefą Joteyko, Édouardem Claparèdem i Ovidem Decrolym. To spotkanie w pewnym sensie ukształtowało ją.

Wybuch I wojny światowej zastał ją w Warszawie. W planach miała studia w Brukseli, udało się jej dostać do Londynu. Pochodząca z małej Wołuczy studentka uczyła się psychologii na także na paryskiej Sorbonie. Aby uzyskać tytuł doktora filozofii, przeprowadziła badania wśród uczniów szkół brukselskich. Poświęcony był estetyce dzieci.

Wówczas w jej życiu do kolejnego przełomowego wydarzenia. Po wizycie w szpitalu dla upośledzonych umysłowo, podjęła zaskakującą dla otoczenia decyzję. Zmieniła zainteresowania badawcze. Zdecydowała się poświęcić pracy z niepełnosprawnymi.

W 1919 roku wróciła na stałe do Polski. W Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zajmowała się sprawami szkolnictwa specjalnego, zakładała te szkoły. W 1930 roku utworzyła Państwowy Instytut Nauczycielski, w którego kadrze był m.in. Janusz Korczak.

 O utracie przez nią stanowiska dyrektora krążyła anegdota. W rozmowie z Wacławem Jędrzejewiczowi, ministrem odpowiedzialnym za oświatę, wytykała niski poziom nauczania. W pewnym momencie minister zirytowany przemową Grzegorzewskiej przerwał jej: – Niech pani pamięta, że rozmawia z ministrem! Na co Grzegorzewska odparowała: – Pamiętam o tym dobrze. Właśnie dlatego, że jest pan ministrem, przyszłam to panu powiedzieć.

W okresie wojny i okupacji Maria Grzegorzewska pracowała w szkole specjalnej nr 177 w Warszawie. Mimo problemów kardiologicznych brała udział w tajnej działalności oświatowej Delegatury Rządu Londyńskiego.
W jej biografii przeczytać można, że w konspiracji kolportowała nawet broni. Wspomagała Radę Pomocy Żydów „Żegotę”. Uczestniczyła w Powstaniu Warszawskim, jako sanitariuszka, została schwytana i umieszczona w pruszkowskim dulagu. W czasie powstania spłonął jej dom. W płomieniach straciła swoje, ale też prace wielu uczniów.

Po wojnie pracowała na Uniwersytecie Warszawskim. Kierowała pierwszą w Polsce uniwersytecką katedrą pedagogiki specjalnej. Maria Grzegorzewska niespodziewanie zmarła 7 maja 1967 roku. Przyczyną śmierci był zawał serca. Pochowana została na warszawskich Powązkach.

Przy rondzie w Wołuczy, drodze ze Skierniewic do Rawy Mazowieckiej, stoi kamienny obelisk. Poświęcony jest niezwykłej Marii Grzegorzewskiej. To tutaj zjadą niedługo profesorowie, studenci…

– Obchody 100-lecia rozpoczniemy 18 kwietnia 2022 roku – w rocznicę urodzin Marii Grzegorzewskiej. Tego dnia złożymy kwiaty pod pomnikiem Marii Grzegorzewskiej. W uroczystości udział weźmie poczet sztandarowy Akademii. Właściwa uroczystość odbędzie się natomiast na początku czerwca. Dokładną datę ustalimy z władzami gminy – tłumaczy dr hab. Ewa Kulesza z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie.

Dodatkowe źródło:  Encyklopedia PWN.